การคุมกำเนิดแบบชั่วคราวที่ต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์

ในระหว่างที่หยุดยา 7 วัน จึงให้กินยาเม็ดซึ่งไม่มีตัวยาคุมกำเนิดคั่นเสีย 7 เม็ด วิธีนี้ยาชุดหนึ่งจะมี 28 เม็ด โดย 21 เม็ดแรกเป็นยาจริง ส่วน 7 เม็ดหลังเป็นเม็ดเปล่าไม่มีตัวยาซึ่งอาจเป็นเม็ดแป้ง น้ำตาลหรือวิตามิน ฯลฯ คนที่กินยาวิธีนี้จึงเท่ากับกินยาติดต่อกันไปโดยไม่หยุดเลย

การทำงานของยาเม็ดคุมกำเนิด 

ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดรวมที่นิยมใช้กันในปัจจุบัน ป้องกันการตั้งครรภ์ได้โดย 
1. ห้ามการสุกของไข่ตามปกติหญิงในวัยเจริญพันธุ์จะมีไข่สุกเดือนละครั้งเมื่อไม่มีการสุกของไข่จึงไม่มีการตั้งครรภ์ 
2. ทำให้เยื่อบุมดลูกบางและไม่เหมาะกับการฝังตัวของไข่ 
3. ทำให้มูกที่ปากมดลูกมีน้อยและเหนียวกว่าปกติจนเชื้ออสุจิไม่สามารถว่ายผ่านไปได้ 

ผลของยาเม็ดคุมกำเนิดต่อประจำเดือน 
1. ประจำเดือนมักจะลดลงทั้งจำนวนและระยะเวลาที่มี 
2. จะมีประจำเดือนมาสม่ำเสมอถ้ากินยาถูกต้องเพราะประจำเดือนจะมาหลังจากหมดยาแต่ละชุดแล้วประมาณ 2-4 วัน 
3. คนไข้บางรายอาจไม่มีประจำเดือนมาหลังหยุดยาบางเดือนซึ่งโดยทั่วไปถือว่าควรมีภายในไม่เกิน 8 วันหลังจากหยุดยารายเช่นนี้ควรจะเริ่มต้นกินยาชุดใหม่ได้ทันทีในวันที่ 8 หากยังไม่มีประจำเดือน 
4. มีคนไข้ส่วนน้อยและมีเพียงบางเดือน เช่นกัน อาจจะมีเลือดออกกะปริบกะปรอยนอกเวลาประจำเดือนซึ่งพบมากในยาบางชนิดแต่ไม่มีอันตรายใด ๆ และหากผู้ใช้คงกินยาต่อไปโดยสม่ำเสมอเลือดก็มักจะหยุดไปเอง 
5. อาการปวดประจำเดือนจะลดน้อยลงในระหว่างกินยาคุมกำเนิดซึ่งอาจนำเอายานี้ไปรักษาอาการปวดประจำเดือนได้

อาการข้างเคียงขณะกินยา 

1. คลื่นไส้เป็นอาการที่พบบ่อยประมาณร้อยละ 20 ของหญิงจะมีอาการคลื่นไส้เล็กน้อยเมื่อเริ่มกินยาชุดแรกอาการนี้จะค่อย ๆ ลดลงและหลัง 3 เดือน ไปแล้วอาการนี้ก็จะหายไป 
2. ฝ้าที่หน้าประมาณร้อยละ 17 ของหญิงไทยเกิดมีฝ้าขึ้นที่หน้าหรือฝ้าที่มีอยู่เดิมเพิ่มขึ้นเช่นเดียวกับที่พบในหญิงมีครรภ์บางรายทั้งนี้เพราะทั้งฮอร์โมนเอสโทรเจนและโพรเจสโทเจนเป็นตัวกระตุ้นการทำงานของเซลล์ ซึ่งสร้างสีของร่างกายอาการนี้จะพบได้มากในหญิงที่ผิวคล้ำและต้องถูกแสงแดดมากอย่างไรก็ดีฝ้านี้ไม่มีอันตรายอย่างใดและจะค่อย ๆ จางหายไปเมื่อเลิกกินยา 
3. น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นเชื่อกันว่าเกิดขึ้นเนื่องจากฤทธิ์ในการเสริมสร้างของโพรเจสโทเจนทำให้เกิดความอยากอาหารและกินอาหารจุมากขึ้นนอกจากนี้ยังอาจเนื่องมาจากการคั่งของโซเดียมและน้ำจากผลของเอสโทรเจน 
4. อาการเจ็บตึงที่เต้านมอาการนี้พบน้อย มากในหญิงไทย 
5. อาการปวดศีรษะหญิงบางคนมีอาการปวดศีรษะในระหว่างกินยาแต่เป็นการยากที่จะพิสูจน์ให้แน่นอนว่าเนื่องจากยาเม็ดคุมกำเนิดหรือไม่ 
6. ความรู้สึกทางเพศยังไม่พบการเปลี่ยนแปลงที่ชัดเจนในหญิงที่กินยานี้แม้จะพบว่าการเปลี่ยนแปลงฮอร์โมนเพศอาจมีอิทธิพลต่อความต้องการทางเพศของสัตว์หลายชนิดแต่ในมนุษย์อิทธิพลทางด้านจิตใจมีความสำคัญมากกว่าและการหมดกังวลเรื่องการตั้งครรภ์อาจทำให้ความรู้สึกทางเพศดีขึ้น

ผลของยาเม็ดคุมกำเนิดต่อการทำงานของตับ 

การทำงานของตับในหญิงที่กินยาเม็ดคุมกำเนิดยังอยู่ในเกณฑ์ปกตินอกจากจะมีการขับถ่ายช้าลงบ้างเช่นเดียวกับที่พบในหญิงระหว่างตั้งครรภ์ซึ่งไม่มีอันตรายใด ๆ และจะกลับคืนสู่ภาวะปกติเมื่อเลิกใช้ยา 

ผลของยาเม็ดคุมกำเนิดต่อการหลั่งน้ำนม 

จากการศึกษาในหญิงไทยที่คุมกำเนิดพบว่ายาเม็ดคุมกำเนิดมีผลทำให้น้ำนมแม่น้อยลงจึงไม่ควรใช้ยานี้ในหญิงที่ให้ลูกกินนม 

ผลของยาเม็ดคุมกำเนิดต่อโรคของเส้นเลือดดำ 
เอสโทรเจนในยาเม็ดคุมกำเนิดมีผลทำให้การแข็งตัวของเลือดได้ง่ายขึ้นและอาจทำให้โรคของเส้นเลือดดำบางอย่างกำเริบขึ้นอย่างไรก็ตามอันตรายจากโรคนี้ในขณะที่กินยาคุมกำเนิดจะต่างกับเมื่อไม่ได้กินยาเพียงเล็กน้อยเท่านั้นแต่อันตรายจากการตั้งครรภ์และการคลอดมีมากกว่าอันตรายจากยาเม็ดคุมกำเนิดหลายเท่า 

สำหรับหญิงไทยโรคเกี่ยวกับเส้นเลือดดำเหล่านี้พบน้อยมากอันตรายจากยาเม็ดคุมกำเนิดในเรื่องนี้จึงไม่มีความสำคัญสำหรับหญิงไทยทั่วๆไป 

การเจริญพันธุ์และการสุกของไข่หลังจากหยุดยา 
โดยทั่วไปภายหลังการหยุดยาเม็ดยาคุมกำเนิดการเจริญพันธุ์ของผู้ใช้ยามิได้ลดลงและประจำเดือนก็จะมาตามปกติแต่ประจำเดือนเดือนแรกหลังจากหยุดยาอาจมาช้าไปเล็กน้อย 

หญิงบางคนหลังจากหยุดยาอาจมีประจำเดือนขาดไปชั่วคราวแต่ส่วนมากมักจะมาตามปกติเองภายหลัง 6-12 เดือน หรืออาจเร่งให้มาเป็นปกติได้โดยให้ยาบางอย่าง 

ควรกินยานี้ได้นานเท่าใด 
เรายังไม่สามารถกำหนดได้แน่นอนว่าหญิงจะกินยาเม็ดคุมกำเนิดติดต่อกันได้โดยปลอดภัยเป็นเวลานานที่สุดเท่าใดแต่รายงานการศึกษาในหญิงไทยที่กินยาเม็ดคุมกำเนิดเป็นเวลานาน 7-8 ปี ไม่พบอันตรายใด ๆ อย่างไรก็ดี หญิงทุกคนไม่ว่าจะกินยาคุมกำเนิดหรือไม่ควรได้รับการตรวจสุขภาพและตรวจหามะเร็งในระยะแรกอย่างน้อยปีละครั้งเช่นเดียวกัน 

ข้อห้ามในการใช้ยาเม็ดคุมกำเนิด 

ในหญิงที่มีสุขภาพสมบูรณ์ไม่มีข้อห้ามใด ๆ ในการใช้ยานี้แต่มีข้อห้ามหรือข้อควรระมัดระวังในผู้ที่มีโรคต่อไปนี้ 
1. โรคตับ เช่น ผู้ที่เคยมีอาการตัวเหลือง ตา เหลือง 
2. โรคเบาหวาน 
3. โรคหัวใจ 
4. โรคความดันโลหิตสูง 
5. โรคของเส้นเลือดดำ
6. โรคแพ้บางอย่าง 
7. มะเร็งของเต้านม และอวัยวะสืบพันธุ์ 
8. โรคของต่อมไทรอยด์บางชนิด

เพื่อความปลอดภัยก่อนที่จะใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดจึงควรได้รับการตรวจร่างกายและรับคำแนะนำจากแพทย์ก่อน

ยาฉีดคุมกำเนิด
ยาฉีดคุมกำเนิดเป็นยาฮอร์โมนประเภทเดียวกับยาเม็ดคุมกำเนิดแต่เนื่องจากหญิงบางคนไม่ชอบการกินยาทุกวันหรืออาจมีการหลงลืมกินยาได้ซึ่งจะทำให้ผลในการคุมกำเนิดเลวลงจึงได้มีการนำเอาฮอร์โมนโพรเจสโทเจนอย่างเดียวหรือร่วมกับเอสโทรเจนมาใช้เป็นยาฉีดคุมกำเนิดโดยฉีดครั้งหนึ่งมีฤทธิ์คุมไปได้เป็นเวลานาน

ยาฉีดคุมกำเนิดที่ใช้กันแพร่หลายในปัจจุบันเป็นยาประเภทฉีดทุก 3 เดือน หรือ 12 สัปดาห์และชนิดที่ใช้กันมากคือเดโปเมดรอกซีโพรเจสเทอโรนอะซีเตตชนิดออกฤทธิ์นาน (depo medroxy progesterone acetate) ซึ่งต่อไปจะใช้ชื่อย่อว่า ดีเอ็มดีเอ (DMPA) ดีเอ็มพีเอ 

เป็นยาที่ใช้ในทางแพทย์เพื่อรักษาโรคเฉพาะหญิงบางอย่างมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2502 และการรักษาโรคบางอย่างได้ใช้ยานี้ในขนาดสูงมากแต่ก็ไม่พบอันตรายร้ายแรงใด ๆ นอกจากการผิดปกติของประจำเดือนเนื่องจากการศึกษาพบว่ายานี้มีฤทธิ์ป้องกันไข่สุกได้จึงได้ทดลองนำยานี้มาใช้ในการคุมกำเนิดต่อมาในปีพ.ศ. 2507 จึงได้นำยานี้มาใช้เป็นยาคุมกำเนิดชนิดฉีด 3 เดือนครั้งโดยฉีดเข้ากล้ามครั้งละ 150 มิลลิกรัม 

ยานี้ได้นำมาใช้เป็นยาฉีดคุมกำเนิดในประเทศไทยตั้งแต่ พ.ศ. 2508 และปรากฏว่าเป็นที่นิยมของหญิงไทยในบางท้องที่อย่างมาก 

วิธีใช้ 
เริ่มต้นฉีดเข็มแรกภายใน 5 วันแรกของรอบประจำเดือนและฉีดติดต่อกันไปทุก ๆ 12 สัปดาห์หรือ 84 วัน ในหญิงหลังคลอดอาจเริ่มต้นฉีดยานี้ได้ภายหลังคลอดก่อนคนไข้จะกลับบ้าน 

การทำงานของดีเอ็มพีเอ

ยาชนิดนี้ป้องกันการตั้งครรภ์ได้โดยออกฤทธิ์คล้ายคลึงกับฤทธิ์ของยาเม็ดคุมกำเนิดดังกล่าวมาแล้วแต่มีประสิทธิภาพสูงมาก 

ผลของยาดีเอ็มพีเอต่อประจำเดือน 

ผู้ที่ใช้ยานี้จะมีระบบประจำเดือนผิดไปจากเดิมจนยากที่จะทำนายล่วงหน้าได้แต่พอสรุปได้ว่าในระยะแรกที่ใช้ยานี้ผู้ใช้มักมีเลือดออกกะปริบกะปรอยและภายหลังใช้ยานี้ได้ประมาณ 1 ปี ประจำเดือนมักจะขาดไป

อย่างไรก็ดีอาการเหล่านี้เพียงก่อให้เกิดความรำคาญขึ้นเท่านั้นไม่มีอันตรายต่อสุขภาพของผู้ใช้และถ้ามีอาการเลือดออกกะปริบกะปรอยหรือประจำเดือนขาดหายไปเป็นเวลานานแพทย์อาจให้ยาบางอย่างเพื่อทำให้ประจำเดือนมาหรือเพื่อป้องกันมิให้มีเลือดออก กะปริบกะปรอยได้ 

อาการข้างเคียงของดีเอ็มพีเอ 

อาการข้างเคียงอื่น ๆ ของดีเอ็มพีเอพบน้อยมากและยานี้จะไม่ทำให้มีอาการคลื่นไส้อาเจียนเหมือนที่พบในผู้ใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดบางราย 

อาการที่พบคล้ายคลึงกับอาการข้างเคียงของยาเม็ดคุมกำเนิด คือ การมีฝ้าขึ้นที่หน้าและการมีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น

ผลของดีเอ็มพีเอต่อการหลั่งน้ำนม

ผลจากการศึกษาในหญิงที่ใช้ยานี้ขณะที่ให้นมลูกของโรงพยาบาลศิริราชปรากฏว่ายานี้ไม่ทำให้น้ำนมลดลงเลยและกลับปรากฏว่าทำให้น้ำนมมากขึ้น 

การเจริญพันธุ์และการสุกของไข่หลังจากหยุดยา 

ส่วนมากหลังจากการหยุดยาจะกลับมีไข่สุกหรือมีประจำเดือนตามปกติภายใน 3-12 เดือน โดยเฉลี่ยการกลับมีไข่สุกจะช้ากว่าภายหลังการหยุดใช้ยาเม็ดคุมกำเนิด 

ข้อห้ามในการใช้ดีเอ็มพีเอ 

เนื่องจากยานี้เป็นยาพวกโพรเจสโทเจนจึงมีข้อห้ามคล้ายคลึงกับการใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดแต่ยาดีเอ็มพีเอเหมาะสำหรับหญิงที่มีบุตรเพียงพอแล้วหรือต้องการจะคุมกำเนิดเป็นระยะเวลานาน ๆ แต่ไม่เหมาะสำหรับผู้ที่ยังมีลูกน้อยและต้องการคุมกำเนิดเพียงชั่วระยะเวลาสั้น ๆ

หมวกยางคุมกำเนิด

วิธีคุมกำเนิดแบบนี้ เคยเป็นที่นิยมกันมากเมื่อประมาณ 20 ปีมาแล้วแต่เนื่องจากวิธีใหม่ ๆ มีประสิทธิภาพดีกว่าและสะดวกในการใช้มากกว่าการคุมกำเนิดโดยหมวกยางใส่ในช่องคลอดหรือครอบปากมดลูกจึงเสื่อมความนิยมไป

หมวกยางเหล่านี้มีหลายแบบและมีชื่อเรียกต่าง ๆ กันแต่ที่ใช้มากสุดคือไดอะแฟรมหรือดัตช์แคป (diaphragm, dutch cap)

ดัตช์แคป 

หมวกยางชนิดนี้ในอังกฤษนิยมเรียกว่าดัตช์แคปแต่ในสหรัฐอเมริกานิยมเรียกว่าไดอะแฟรมทำด้วยยางเป็นรูปโดมแกนในของขอบหมวกยางมีสปริงโลหะโค้งเป็นวงกลมและมียางหุ้มโดยรอบมีหลายขนาดคือขนาดตั้งแต่เส้นผ่านศูนย์กลาง 50 มิลลิเมตร และเพิ่มขึ้นทีละ 2.5 มิลลิเมตร จนถึง 100 มิลลิเมตร ถ้าเก็บรักษาดีหมวกยางอันหนึ่งจะใช้ได้ประมาณ 2 ปี 

การทำงานของหมวกยางคุมกำเนิด 

หมวกยางคุมกำเนิดป้องกันการตั้งครรภ์โดยปิดส่วนบนของช่องคลอดและปากมดลูกไว้ไม่ให้ติดต่อกับอวัยวะสืบพันธุ์ของเพศชายในขณะที่มีการอยู่ร่วมกันจึงป้องกันไม่ให้อสุจิผ่านเข้าไปในมดลูกวิธีนี้จะได้ผลดีขึ้นหากใช้ร่วมกับครีมใส่ช่องคลอดสำหรับทำลายอสุจิ (spermicidal cream) 

ผลในการป้องกันจะมีทันทีภายหลังใส่แต่จะเอาหมวกยางออกทันทีหลังการอยู่ร่วมกันไม่ได้จะต้องใส่ไว้อย่างน้อย 6-8 ชั่วโมงหลังจากการอยู่ร่วมกันแต่ไม่ควรนานเกิน 24 ชั่วโมง

หมวกยางคุมกำเนิดไม่เหมาะสมสำหรับรายต่อไปนี้ 

1. ช่องคลอดหรือกะบังลมหย่อนมาก 
2. มดลูกเคลื่อนต่ำมาก 
3. ฝีเย็บฉีกขาดมาก 
4. ฝีเย็บได้รับการเย็บแต่งไว้แคบมาก 
5. หญิงที่เพิ่งแต่งงานช่องคลอดยังแคบ 
6. มดลูกคว่ำหน้าหรือคว่ำหลังมากผิดปกติ 

คำแนะนำสำหรับผู้ใช้หมวกยางคุมกำเนิด 
1. ก่อนใช้หมวกยางควรให้แพทย์ตรวจภายในก่อนเพื่อดูว่าควรใช้วิธีนี้หรือไม่และเพื่อเลือกขนาดของหมวกยางที่เหมาะสมเมื่อเลือกขนาดได้แล้วแพทย์จะบอกวิธีใส่และเอาหมวกยางออกให้ด้วย 
2. ก่อนใส่ควรถ่ายปัสสาวะก่อนและถ้าใกล้เวลาถ่ายอุจจาระควรถ่ายเสียก่อนด้วย
3. การใส่หมวกยาง ควรใช้ร่วมกับครีมใส่ช่องคลอดเพื่อทำลายอสุจิโดยทาทั้งสองด้านของหมวกยาง ขนาดของยาแล้วแต่ชนิดของยาที่ใช้ 
4. ภายหลังใส่หมวกยางเรียบร้อยแล้วจะมีผลป้องกันได้ทันทีการใส่นี้จะใส่ก่อนการอยู่ร่วมกันทันทีหรือจะใส่ตอนเข้านอนก็ได้และอาจใส่ไว้ได้ตลอดคืน 
5. การเอาหมวกยางออกต้องรออย่างน้อย 6 ชั่วโมงหลังจากการอยู่ร่วมกันครั้งสุดท้าย
6. การเก็บรักษาเมื่อเอาหมวกยางออกแล้วควรล้างให้สะอาดด้วยน้ำและสบู่ฟอกตัวธรรมดาเช็ดให้แห้งตรวจดูรอยขาดโดยส่องดูกับแสงสว่างแล้วจึงโรยแป้งเก็บไว้ในกล่อง